MEDYALAB - 3. SAYI

4 0 41 41 40 B irçok yeniliği beraberinde getiren 21. yüzyılda özellikle iletişim teknolojileri açısından önemli gelişmeler yaşan- mıştır. Sosyal medya, bugün dini alanı da etkileyip, din veya dinden türemiş yapılar için etkin bir araç vazifesi görmektedir. Bu yazımda sosyal medya vaizliği kavramını ele alıp Türkiye’de sosyal medya vaizlerini ve sanal cemaatleri inceleyeceğim. Sosyal medya birbirinden binlerce kilo- metre uzaklıktaki insanların birbirleriyle pay- laşımda bulunmalarına imkân sağlamakta, sanal bir iletişim alanı oluşturmaktadır. Sosyal ağlar ise, “sosyal kimlik ve aidiyetin bulunduğu, sosy- alleşme ve bilgi paylaşımına imkân veren sosyal örgütlenmeler” olarak karşımıza çıkıyor. Din, sosyal medya ortamında kendis- ine geniş bir yer buluyor. Bu da sosyal medya dindarlığının yaygınlık kazanmasına yol açıyor. Yeni medya sayesinde kullanıcılar dini bilgi ve mesajlarını, kutsal metin ve birtakım ritüelleri sanal ortama taşıyorlar. Ömer Menekşe’nin de ifade ettiği gibi, “Sosyal medya sayesinde dini konulara ilgi duyankullanıcılarbirarayagelerekçe itli payla ım- larda bulunabilmekte, dini kurum ve cemaatler bu ortamda görünürlük kazanabilmektedir. Sosyal medya hesapları üzerinden dini gün ve gecelerde, bayramlar vesilesiyle kutlama içerikli payla ımlar- da bulunulabilmekte, dini külliyat dijital ortama aktarılarak dijitalle mesi sağlanmaktadır. Sosyal medya sayesinde din algısı dönü üme uğramakta, ibadet pratiklerinde dönü ümler görülmektedir”. Sosyal Medya Vaizleri ve Sanal Cemaatler Farklı dinlerdeki insanların yanı sıra Müslümanların da sosyal medyayı aktif kullanması ile birlikte büyük kitleleri et- kileyen sosyal medya vaizleri ortaya çık- mıştır. Sosyal medya vaizleri, geleneksel vaizlerle bazı yönlerden ayrışmaktadır. So- syal medya vaizleri teknolojiyi iyi kullanır- lar ve medyaya hâkimdirler. Daha duygu- landırıcı, coşturucu ve heyecanlandırıcı bir üslup kullanırlar. Bu vaizler hem daha önce hiç tanımadığımız hocalar hem de zaten tanınmış medyatik kişilerden oluşa- bilir. Âlimlerin sosyal ağ siteleri, videoları, blogları, Facebook sayfaları direkt temas için açık bir şekilde bulunuyor. Neredey- se hepsinin Instagram, Youtube, Face- book ve Twitter hesabı var. Televizyonda sıkça gördüğümüz Cübbeli Ahmet (Ah- met Mahmut Ünlü), Mustafa İslamoğlu, Nurettin Yıldız, İhsan Şenocak gibi isimler kendi dini görüşlerini ve misyonlarını in- sanlara ulaştırmak için kendi sosyal me- dya kanallarını oluşturmuş durumdalar. Bunun yanında din âlimi olmayan ama din bilgisi olan kişiler de kendi kanallarını oluşturup sanal cemaatlerini oluştur- maya başlamışlardır. Buna Op. Dr. Salih Selman’ı örnek verebiliriz. Salih Selman 28.7 bin takipçili Twitter hesabından ve Fecr Derneği’nin YouTube hesabından her hafta paylaşımlar yayınlar yaparak geniş bir taraftar grubu kazanmıştır. Burada sanal cemaat kavramından söz etmek istiyorum. Sanal cemaat ka- vramı, internet ortamındaki grup ya da TÜRKİYE’DE SOSYAL MEDYAVAİZLİĞİ VE SANAL CEMAATLER Medya Merkezi Öğrencisi Melissa Feza Katlar sosyal medya toplulukları ifade etmektedir. İnternet kul- lanıcıları sosyal medya, forum siteleri, web siteleri aracılığıyla bir araya geliyorlar ve grup kimliği kazanıyorlar. Web 2.0 teknolojisinin ge- tirdiği etkileşim özelliğiyle birlikte bu grubun üyeleri birbirleriyle fikirlerini paylaşabiliyor ve tartışabiliyor. Sanal dini cemaatler, bireylere ve dini gruplara geleneksel cemaatlerin sunamadığı birtakım imkânları sunuyor. Sanal cemaatler cemaat mensuplarının zaman ve mekân bari- yerlerini aşarak iletişim kurmalarına olanak sağlıyor. Buna Covid-19 sürecini örnek vere- biliriz. Özellikle mart ayından beri devam eden pandemi süresince hutbeler Youtube gibi sosy- al medya platformlarından verilmeye başlandı ve cemaatler bu platformdaki canlı yayınlarda bir araya gelmeye başladılar. Birçok dini dernek ise cemaatini sosyal medyada buluşmaya yön- lendirdi. Sosyal medya vaizleri sanal ortamı kul- lanarak kendi sanal cemaatlerini oluşturuyorlar ya da hâlihazırda var olan cemaatlerini bu me- cralarda topluyorlar. Hemen her yaş ve meslek grubundan, gelir düzeyinden insanlara hitap et- mesi nedeniyle bu cemaatler ilgi çekiyor. Özellikle Facebook’taki gruplarda to- planan bu cemaatlerin katılımcılarının sayısı günden güne artıyor., Gözetim ve Teşhir Aracı Olarak Sanal Cemaatler Ben dini sanal cemaatlerin et- kileşim yönünden faydası olduğu kadar çeşitli zararları olduğunu da düşünüyorum. İnsanlık tarihinin erken dönemlerinden günümüze kadar göze- tim hep var olmuştur. İnternet teknolo- jisinin gelişmesiyle birlikte sanal ce- maatler gözetim mekânı haline gelmiştir. İbrahim Akkaş’ın Sanal Cemaatler adlı kitabında dediği gibi “Günümüzde en önemli gözetleme aracı, toplanan verinin saklanması, e lenmesi, geri getirilmesi, i lenmesi pazarlanması ve dola tırılmasına olanak yaratan bilgisayardır. Veriler, sırf numaraların ve isimlerin ötesinde DNA kodları veya fotoğraf görüntülerine uzansa da gözetlemenin gerçekle mesini sağlayan teknolojiler bilgisayar gücü içerir”. İnternet teknolojisi insanlara kısmi bir özgürlük alanı açarken diğer yandan da egemen güçler için gözetim alanı oluşturmak- tadır. Şöyle ki insanlar bazı sosyal me- dya vaizlerinin paylaşımlarının altında düşüncelerini, ideolojilerini yazıyor ve bunları aralarında tartışıyor. Sosy- al metrik sistem analizi yapan şirketler de bu verileri toplayıp, yapay zekâ ile analiz edip ona dayalı yöneylem plan- ları yapıyorlar. Halkın korku, beklenti ve şikâyetlerini not ediyorlar. Toplumun destek ve tepkilerini analiz ediyorlar. Sosyal Medya Vaizlerinin Amaçları Araştırmam sonucu edindiğim bulgulara göre, sosyal medya vaizleri taraftar bulmak, dine olan ilgiyi diri tutmak, propaganda yapmak, bi- rey ve halk seviyesinde inancı geliştirerek İslam dünyasını güçlendirmek ve dinin özünü oluş- turan davetçilik gibi nedenlerle medyayı etkin olarak kullanıyorlar. Sözünü ettiğim vaizler so- syal medya aracılığı ile halkın dini sorularına ce- vap veriyor, Hz. Peygamber (s.a.v)’den ve ash- abından bahsederek onların ahlaki özelliklerini vurguluyor ve dini sohbetler düzenliyorlar. Kendileri etrafında cemaat oluşturuyorlar. Me- dya vaizleri, inanç ve ahlakın günlük hayatta- ki etkisi üzerinde sıklıkla duruyorlar. Böylece takipçilerin ilgisi sıcak kalıyor. Sadece bununla da sınırlı kalmıyor- lar. Çoğu sosyal medya vaizinin Telegram ve Whatsapp hesabı var. Çoğunun Facebook hes- abında da “bizimle iletişime geçin” seçeneğini görmek mümkün. Böylece müritleri onlarla temasta kalabiliyor. Konularına Göre Sosyal Medya Vaizleri Zeynep Kayseri’ye göre günümüzde me- dyada aktif olarak bulunan hocaların belli başlı eğildikleri konular birbirlerinden farklılaşıyor. Mustafa İslamoğlu, çoğunlukla Kuran tefsir- ine yoğunlaşıp uydurma hadislerden sıkça söz ediyor. Ömer Döngeloğlu, cennet-cehennem, kadın, erkek hakları gibi fıkhi konuları gün- deme taşıyor. Nihat Hatipoğlu ise halkın ilmihal düzeyindeki sorularına cevaplar arıyor ve sa- habe hayatı, sünnet ve hadislerden bahsediyor. Cübbeli Ahmet Hoca lakabıyla tanınan Ahmet Mahmut Ünlü ise, evliya, keramet, ümmet bil- inci, mezhepler, kadın erkek ilişkileri, sünnet ve hadisler ile halkın temel düzeydeki ilmihal sor- ularına cevaplar veriyor. Nurettin Yıldız, daha çok kadın ve aile, tesettür, ahlak, iman, evlilik gibi konulara değinerek güncel fıkhi meseleler hakkında da açıklamalarda bulunuyor. Sosyal medyada oldukça aktif bir isim olan İhsan Şeno- cak ise halifelik ve ümmet bilinci (İslam birliği), kadın ve erkeğin konumu ile aile, tesettür, ev- lilik, Osmanlı Devleti ve fetihler gibi hususları gündemine alıyorlar. Hedef Kitle Olarak Gençler Hedef kitleleri açısından da sosyal me- dya vaizleri birbirinden ayrışıyor. Çoğu vaiz ağırlıklı olarak gençlere hitap edici içerikler hazırlıyor. Bunun birçok nedeni var ama başlı- caları gençlerin sanal ortamları sıklıkla kullan- maları ve bu ortamlardan kolay erişim kurulabil- mesi, vaizlerin gençlerin düşünceleri hakkında bilgi toplamak istemesi olabilir. Gençler ise sosyal medya vaizlerinin ra- hat kıyafet giymeleri, rahat tavırları, akade- mik dil yerine günlük hayatın içinden halk dil- iyle konuşmaları gibi nedenlerle vaizlere ilgi