MEDYALAB - 6. SAYI

4 M E D Y A L A B N İ S A N 2 0 2 1 5 M E D Y A L A B N İ S A N 2 0 2 1 5 4 sunulan bu biyo-politik ve biyo-ikti- dar dayatmalar zamanla kendiliğin- den insanlara aşılanmakta ve bunlar zamanla normalleştirilir. Foucault, biyo-politik ka- vramında, modernitenin kurucu özelliklerinden birini yakalar. Böylece tüm modern iktidarlarda, bu iktidara esin kaynağı olan ide- olojilere ve bunların siyasi rejimlerin doğasına göre farklılaşan biçimlerde mevcut hale gelir. Etnik temizlikler ve devlet soykırımları biyo-politik- tir, ayrıca demografik politikalar- da, güç akışların düzenlenmesi de tümörlerin engellenmesi de, kürtajı sınırlayan yasalar da, sportif etkin- liklerin teşvik edilmesi de, salgın sırasında maske takma uygulaması da biyo-politiktir. 71 Bir iktidar, devlet tarafından cisimleştirilen ve yasayla düzen- lenen iktidarın klasik modelinden farklı olarak, toplumu istila eder ve bizatihi hayatın dokusuna nüfuz eder. Devlet, egemen iktidar olarak yetkisini, temsil ettiği, bireysel ve kolektif özgürlük alanlarının sınır- larını belirleyerek, hak ve ödevler verdiği halktan alan meşru güce sahiptir. Oysa biyo-iktidar, bir zor aygıtı değil, hayatın kişisel olma- yan araçlarla, yönetsel pratiklerle ve genellikle yazılı olmayan kurallarla yönetiminin yaygın bir mekaniz- masıdır. Georgia Agamben’e göre, Ko- ronavirüs salgını sırasında politika hızlı bir şekilde harekete geçmiş ve çeşitli önlemler alınmıştır. Bu kara- rlar; herhangi bir bireyin etkilenen belediyeyi ya da bölgeyi terk etme- sinin yasaklanması, dışarıdan her- hangi bir kişinin etkilenen belediye ya da bölgeye girmesini engellen- mesi, kültür, eğlence, spor faali- yetlerine ve kamuyu açık alanlar, kapalı mekanlar dahil olmak üzere toplantılara izin verilmemesi, ana okulları, çocuk bakımı hizmeti ku- 7 Foucault, M. (2015). Hapishane- lerin Doğuşu, Ankara: İmge, s.: 185. 8 Agamben, G. (2020). “Covid-19 Tarıtşmalarına Ait Yazılar” İçinde, Çivisi Çıkan Dünya, Der. Erkan Ünal, İstanbul: Runik, s.: 11-12. rumların ve okulların uzaktan eğit- im haricinde yüksekokul öğrenim faaliyetleri ve meslek kurslarının katılımının sonlanması, müzelerin kapatılması, tüm kamusal muay- enelerini askıya alınması, enfeksi- yon vakalarına yakın teması olan bireylere karantina önerilerinin alınması gibi kararlardır 8 . Devletin kontrol ve düzenleme faaliyetler- inde ek unsurlar ve şartlar ile uy- gulamalar getirmesi dikkat çek- mektedir. Böylece devletin halk üzerindeki egemenliği daha çok kolaylaşmış, meşru ve olağan hale dönüşmüştür. Koronavirüs salgını sırasın- da devletlerin uyguladığı yöntem- lerle ve iktidar ilişkilerinden oluşan yöntemlerle sistemin sağlamlaştır- ması amaçlanmıştır. İnsanlara en çok da evlerinden çıkamayanlara, olumsuz sağlık koşulları altında olanlara, yaşlılar ve engellilere, devlet gücünü güçlü bu şekilde göstermiştir. Böylece bedenlerin ve nüfus üzerinden tam bir söz söyleme şansını kazanan dev- let, iktidarını sağlamlaştırmıştır. Çünkü devlet, kimin evde kalacağı ve kimin dışarı çıkacağıyla ilgili kuralları koymuş, sınır kapılarında kontrol usullerini belirlemiş, ul- aşım hatlarındaki düzenlemeleri yapmış ve sokağa çıkma yasakları gibi uygulamaları gerçekleştirir. Sosyal hegemonyayla, olması gereken ile yaşanması gereken ar- asında devletin yaptığı ayrım dik- kat çekmektedir. Žižek’e göre, hem alterna- tif sağ hem de sahte sol salgının tüm gerçekliğini kabul etmeyi reddetmekte ve onu indirgemeci bir sosyal inşacılık üzerinden su- landırır. ABD’nin Eski Başkanı D. Trump’ın bu salgını kendi lehine çevirip, 2020 yılının Kasım ayın- da yapılmış olan seçimi kazanmayı amaçlamıştır. Trump, bu salgının demokratlar ile Çin’in oyunu old- uğunu iddia etmiştir 92 . ABD’de 2020 yılının Kasım ayında yapılan başkanlık seçimi sonrasında ABD’de aşırı milliyetçiler, seçimin 9 Žižek, S. (2020). “Gözetlemek Cezalandırmak mı? Evet, Lütfen!”, İçinde, Çivisi Çıkan Dünya, Der. Erkan Ünal, İstanbul: Runik, s.: 19. hileli olduğu, demokratların Çin ile hareket ettikleri iddiasıyla ABD Kongresini işgal etmişler ve bir süre bu alanda protestolarını sürdürmüşlerdir. Bu olayların salgın sırasında yaşanması dik- kat çekicidir. Salgın nedeniyle biyo-iktidarın fazlasıyla hissedil- mesi, insanları rasyonel olarak hareket etmemesine yol açar. Koronavirüs nedeniyle gündelik hayatta birçok şey değişmiştir. Birincisi insanlar sa- dece evlerine kalabilmeyi öğren- mişlerdir. Ev aktiviteleri, sosyal aktivitelerin önüne geçmiştir. İnsanlar sosyal aktivitelerini, çeşitli iletişim kanallarıyla yap- maya başlamışlardır. Günümüzde teknoloji, ikiden fazla grupla görüntülü ve sesli görüşmel- ere imkân vermektedir. Aslında teknoloji hiçbir zaman saf ileti sağlamamaktadır. Yani aracın izin verdiği ölçüde iletişim kurabil- mektedir. Böylece aracın özel- liklerini içine katmak suretiyle ve aracının biçimlendirdiği şekilde bir iletişim yapılmaktadır. Bilgisa- yar ve iletişim teknolojilerinin birlikteliğinde oluşan yeni medya biçimi ortaya çıkmıştır. Aslında teknolojik imkânlar, insanların etkili gözetlenmesini ve kontrol edilmesini sağlayan araçlardır. Bu yeni oluşumların hiçbi- ri insan ilişkileriyle değil, sosyal yaşamı bir kenara koymak sure- tiyle yapılabilmektedir. Salgın döneminde ise sosyal yaşamın yerine geçmek için bir alıştırma işlemi yapıldığı görülmektedir. En uygun ve geniş antrenman alanı bu salgın sırasında icra edilmiştir. Dükkânların yerine e-dükkân- lardan alışveriş yapılmıştır. Bu sayede uzaktan sipariş verme biçimiyle ödemeler yapılmış ve zamandan tasarruf edilir. KORONAVİRÜS SALGINININ TÜRKİYE’DE YANSIMALARI Koronavirüs nedeniyle gündelik hayatta birçok şey değişmiştir. Birincisi insanlar sadece evlerine kalabilmeyi S O S Y A L İ Z A L A S Y O N V E M E D Y A PROF. DR . HÜS E Y İ N ÇE L İ K 1 1 Prof. Dr. Nişantaşı Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi 2 Biyo-siyaset: Büyük gruplar, kalabalıklar, nüfus üstünde iktidar. Modern iktidar, hukukî form içindeki biyo-iktidardır. Nüfus üstünde iktidar demek, iktidarın artık doğum, ölüm, nüfus artışı ve sağlıkla ilgilenmesidir. Hukukî iktidar öldürme ya da hayatta bırakma hakkına sahipken biyo-iktidar “yaşatmak” için düzenekler kurar (Topuzkanamış, 2019, s. 1835). 3 Topuzkanamış, E. (2019). “Foucault’nun Düşüncesinde Hukuk ve İktidar”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan, C.21, Özel S., 2019, s. 1833-1850, https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2019/09/ENGIN-TOPUZKANAMIS.pdf, s.: 1835. 4 A.G.E,s.:1835. 5 Foucault, M. (2015). Hapishanelerin Doğuşu, Ankara: İmge, s.: 185. 6 Demetri, F. (2020). “Biopolitics and Coronavirus, or Don’t Forget Foucault”, https:// www.nakedpunch.com/ articles/ 306, 21.032020. KORONAVİRÜS SALGINININ SONUÇLARI: SOSYAL İZOLASYON VE MEDYA 1 1 2020 yılının başlarında dün- yanın neredeyse tamamında Ko- ronavirüs salgını başladı. Bu salgın milyonlarca insanın ölmesine neden oldu. Çin’den dünyanın her tarafı- na yayılan bu virüsün yayılımı 2021 yılının Nisan ayında hala etkilerini sürdürüyor. Salgının bu denli yayıl- masının ana nedeni küreselleşme yani insanın, malların ve hizmetlerin birbirine çok fazla yakınlaşmasıdır. İnsanlar günümüzde birbirleriyle geçen yüzyıllar ile kıyaslandığında daha fazla ilişkili hale geldi. Bu il- işki, iki alan sayesinde gerçekleşti. Birincisi ticaret, ikincisi ise turizm faaliyetleridir. Ayrıca salgının hızla artmasının bir diğer sebebi de aşırı şehirleşmedir. Dünya genelindeki nüfus hareketleri ve savaşlar ned- eniyle insanların göç etmeleri de bu olumsuz durumların, yani salgınların oluşmasını tetikledi. Koronavirüs salgını, insanların hareketliliğini durdurmaya başladı. Artık insanlar dışarda kalmamalı, diğer insanlarla bir araya gelmemeli ve birbirlerine temas etmemelidirl- er. İnsanlar evlerinden çıkmamalı ve evlerinde kalmalı, salgının yayılması önlenmelidir. Böylece insanların ayrıştırılması uygulaması başlamış ve insanlar için bir sosyal izolasyon hali oluştu. Bu mekanizmanın etkili bir biçimde uygulanabilmesi için medya aktarma kayışı, iletişim vasıtası olarak vazife gördü. Tüm bu uygulamalar Foucault’un il- eri sürdüğü, devletin günümüzde yaşamı ve nüfus hareketlerini kon- trol etmede kullandığı ekonomik ve politik uygulamaları akla getirir. Devletler bu salgın sırasında da teknolojik imkânlardan fazlasıyla istifade etmiş ve nüfusu bu yolla kontrol etmeyi denediler. Salgın sırasında yaşam ve ölüm arasındaki biyo-siyaset 2 ve bununla oluşan biyo-iktidar ka- vramı ışığında bedenlerin ve nü- fusların yönetimleri için iktidar- lara fırsat verilmiş olduğu görülür. Günümüzde sosyal izolasyon stratejileri ve uygulamaları Fou- cault’nun biyo-iktidar olarak ad- landırdığı denetim ve yönetim pratiklerini hatırlatır. Ahlâk ve yasa aracılığıyla iş gören huku- kî iktidar (juridical), modernizm ile bilimsel bilgi ve normlarla iş gören biyo-iktidara evrildi. Aslın- da bu süreçte biyo-iktidar, hukuki geleneklere ve dine dayalı olarak sürdürmemekte ve bilimi refer- ans gösterir. Hem tek tek birey- leri (bedenleri) kontrol altına alan disiplin hem de nüfusun tamamını S O S Y A L İ Z A L A S Y O N V E M E D Y A düzenleyen ve bunun için de özel- likle bilimsel bilgiyi yedeğine alan biyo-siyaset olarak yapılandırılır. 3 Foucault’nun biyo-iktidarı artık denetim ve yönetim pratiklerin- in eski usullere göre, malların ve hakların yağmalanmasını değil, in- sanların daha iyi kullanımı amacıy- la örgütlenmiş yeni usullere göre yapı landı r ı lmasıdı r 4 .Foucaul t , devletlerin insan idaresini insan- ların doğal haklarının karşılanması olarak değil, iktidarların var olan düzenin devamı olarak gördükler- ini söyler. Günümüzde hâkim olan ne- oliberal yapı, biyo-iktidar alanının oluşmasına katkıda bulunur. Fou- cault’un biyo-iktidarı, ulus-dev- letleri ve insan hayatının biyolojik unsuru arasındaki yeni bir ilişkinin temelini oluşturan teorik olandan somut uygulamalara kadar uzanan olayların bir serisi olarak görür. 5 Fouc au l t , b i yo - i k t i da r ı tanımlarken vurgulamış olduğu özgürlük anlayışı günümüzde be- denler üzerine değil, belli bir ul- usun sosyal bir bedenine etkisi haline dönüştürür. 6 Böylece insan- ların beynine sezdirmeden yeni düşünce kipleri sokulur. İnsanlara